اختلال وحشت زدگی (panic disorder) یکی از اختلالات روانی ناتوان‌کننده است که با حملات ناگهانی و شدید ترس و اضطراب مشخص می‌شود. این وضعیت که با نام‌های اختلال پانیک یا اختلال هراس نیز شناخته می‌شود، می‌تواند بدون هشدار قبلی و حتی در شرایطی که هیچ خطر واقعی وجود ندارد، فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در طول این حملات، علائمی مانند تپش قلب، تنگی نفس، لرزش، احساس خفگی یا ترس از مرگ به‌طور ناگهانی ظاهر می‌شوند. بسیاری از افراد مبتلا، بیشتر از خود حملات، از تکرار آن‌ها در آینده می‌ترسند و همین نگرانی مداوم ممکن است زندگی روزمره‌شان را به شدت محدود کند. شناخت دقیق علائم، علل و راهکارهای درمانی این اختلال نقش کلیدی در بازگشت به زندگی طبیعی دارد. در این مقاله با ابعاد مختلف اختلال وحشت زدگی و روش‌های کنترل و درمان آن آشنا خواهید شد.
احتلال وحشت زدگی چیست؟
اختلال وحشت زدگی نوعی اختلال روانی است که در آن فرد به‌طور ناگهانی دچار حملاتی از ترس شدید می‌شود؛ حملاتی که معمولاً بدون هشدار رخ می‌دهند و می‌توانند نشانه‌هایی مانند تنگی نفس، ضربان قلب شدید، لرزش و حتی احساس مرگ قریب‌الوقوع داشته باشند. این وضعیت که با عنوان اختلال پانیک نیز شناخته می‌شود، یکی از اشکال اختلال هراس است و بر کیفیت زندگی فرد تأثیر مستقیمی می‌گذارد. اگر فرد چندین حمله غیرمنتظره را تجربه کند و دائماً در نگرانی از وقوع دوباره‌ی آن باشد، ممکن است به اختلال هراس مزمن دچار شده باشد. این حملات ممکن است در موقعیت‌هایی بسیار معمولی مانند رانندگی، خرید از فروشگاه یا حضور در جمع رخ دهند و به همین دلیل بسیاری از مبتلایان از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند. برای اطلاعات بیشتر در مورد چگونگی به وجود آمدن این اختلال مقاله اضطراب چیست؟ را مطالعه کنید.
علائم بروز اختلال پانیک
اختلال وحشت زدگی، به دلیل ماهیت لحظه ای ممکن است هر زمانی رخ دهد. وقتی در حال رانندگی هستید یا در حال خرید از فروشگاه هستید یا اینکه در وسط جلسه کاری هستید ممکن است به این اختلال مبتلا شوید. این حملات ممکن است گاه به گاه یا به ندرت رخ دهند. لازم به توضیح است اضطراب (anxiety) یکی از دلایل مهم به وجود آمدن اختلال وحشت زدگی است. عوامل زیادی در بروز اختلال وحشت زدگی نقش دارند، اما علائم آن معمولا در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسند و ممکن است پس از فروکش کردن حمله پانیک احساس خستگی و فرسودگی در فرد به وجود بیاید. یکی از دلایلی که باعث می شود فرد از مسئولیت پذیری خودداری کند، استرس است. اختلال وحشت زدگی به طور معمول شامل برخی از این علائم است، این علائم معمولاً جسمی هستند و گاهی با حمله قلبی اشتباه گرفته می‌شوند. نشانه‌های رایج عبارتند از:
- احساس یک خطر قریب‌الوقوع
- ترس از دست دادن کنترل خود یا مرگ
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- تعریق زیاد
- لرزش بدن یا لرز
- احساس خفگی یا تنگی نفس
- گُر گرفتگی
- حالت تهوع
- درد قفسه سینه یا دل‌درد
- سر درد
- سرگیجه، سبکی سر یا غش کردن
- بی‌حسی در اندام‌ها
- احساس توهم زا
یکی از بدترین چیزهایی که در مورد حملات پانیک وجود دارد، ترس شدید از یک حمله دیگر است. ممکن است آنقدر از حملات پانیک بترسید که از قرار گرفتن در موقعیت‌های خاصی خودداری کنید. افراد مبتلا به اختلال وحشت زدگی ممکن است پس از پایان حمله، دچار خستگی مفرط یا احساس فرسودگی شوند.
علت بروز اختلال وحشت زدگی چیست؟
علت دقیق بروز اختلال وحشت زدگی هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل متعددی می‌توانند در این زمینه نقش داشته باشند. از جمله:
- داشتن استرس طولانی
- بدبینی و احساسات منفی
- ایجاد مشکل در بخشی از مغز
حملات پانیک ممکن است در ابتدا به طور ناگهانی و بدون هشدار ظاهر شوند، اما با گذشت زمان، معمولاً در موقعیت های خاصی ایجاد می شوند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که واکنش طبیعی بدن شما در برابر خطر در حملات استرس وحشت زدگی دخیل است.
به عنوان مثال، اگر یک خرس گریزلی شما را دنبال کند، بدن شما به طور غریزی واکنش ترس نشان داده و ضربان قلب و تنفس شما برای این موقعیت خطرناک آماده می شود که بسیاری از واکنش های مشابه در حمله پانیک نیز رخ می‌دهد.
اینکه چرا وقتی هیچ خطر آشکاری وجود ندارد، اختلال وحشت زدگی رخ می دهد، مشخص نیست. ولی می‌توان احتمالات زیر را به عنوان منشا این حملات در نظر داشت:
- سابقه خانوادگی اختلال پانیک یا سایر اختلالات اضطرابی
- تغییرات ناگهانی در زندگی مانند مرگ عزیزان یا تولد نوزاد
- تجربه رویدادهای آسیب‌زا مانند تصادف، طلاق یا تجاوز
- تغییرات عمده در زندگی شما مانند طلاق یا اضافه شدن نوزاد
- سیگار کشیدن یا مصرف بیش از حد کافئین
- تجربه آزار جسمی یا روانی در دوران کودکی
برای درمان حملات استرس وحشت‌زدگی چه زمانی به پزشک روانکاو مراجعه کنیم؟
اگر حملات پانیک مکرر دارید یا ترس از وقوع دوباره آن‌ها زندگی شما را مختل کرده، حتماً باید با یک متخصص سلامت روان مشورت کنید. اختلال هراس می‌تواند به‌مرور شدیدتر شود و حتی منجر به آگورافوبیا شود؛ حالتی که فرد از قرار گرفتن در فضاهای عمومی یا مکان‌هایی که خروج از آن دشوار است، می‌ترسد. حتی اگر مطمئن نیستید که علائمتان ناشی از اختلال وحشت زدگی باشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا سایر مشکلات جدی مانند حمله قلبی یا اختلالات عصبی بررسی شوند.
عوارض اختلال وحشت زدگی چیست؟
حملات و اختلال پانیک در صورت درمان نشدن می‌توانند تقریباً هر بخش از زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهند. ممکن است آنقدر از حملات پانیک بیشتر بترسید که در حالت ترس دائمی زندگی کنید و کیفیت زندگی شما را خراب کند. در صورت عدم درمان، اختلال پانیک می‌تواند تأثیرات جدی و طولانی‌مدتی در ابعاد مختلف زندگی فرد داشته باشد. از جمله:
- ترس از رانندگی یا ترک خانه یا عوارضی از این قبیل
- وسواس در استفاده از پزشک خانواده
- اجتناب از فعالیت‌های اجتماعی یا حضور در مکان‌های عمومی
- کاهش بهره‌وری در محل کار یا تحصیل
- ابتلا به افسردگی یا سایر اختلالات اضطرابی
- افزایش خطر خودکشی
- گرایش به مصرف الکل یا مصرف مواد
- مشکلات مالی و کاهش کیفیت کلی زندگی
- تاثیر در هوش عاطفی
- وابستگی بیش از حد به نزدیکان
- کاهش اعتماد به نفس و هوش هیجانی
در بسیاری از افراد، اختلال هراس ممکن است شامل آگورافوبیا (یک نوع اختلال اضطرابی است که در آن از یک موقعیت خاص می‌ترسیم و از آن موقعیت دوری می‌کنیم) باشد که باعث اجتناب از مکان‌ها یا موقعیت‌هایی می‌شود که شما را مضطرب می‌کنند، زیرا می‌ترسید در صورت داشتن حمله پانیک نتوانید فرار کنید یا کمک بگیرید یا ممکن است برای بودن در آن مکان‌ها، به دیگران متکی شوید. چنانچه دوست دارید در مورد اینکه چقدر قادر به کنترل احساسات و رفتار خود هستید تست هوش هیجانی EQ را در مدرسه کسب و کار آیا انجام دهید.
درمان اختلال وحشت زدگی
خوشبختانه، اختلال وحشت زدگی یا همان اختلال پانیک یکی از اختلالاتی است که با روش‌های درمانی مختلف، به‌خوبی قابل کنترل و بهبود است. هدف اصلی درمان، کاهش شدت حملات، پیشگیری از بروز مجدد آن‌ها و بازگرداندن فرد به یک زندگی طبیعی و فعال است. روش‌های رایج درمان عبارتند از:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): این روش یکی از مؤثرترین درمان‌ها برای اختلال پانیک است. در CBT، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا افکار منفی و نادرست درباره موقعیت‌ها و علائم فیزیکی اضطراب را شناسایی و اصلاح کند. با آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و مدیریت افکار، فرد یاد می‌گیرد چگونه واکنش‌های خود را در برابر استرس کنترل کند.
- دارودرمانی: پزشک ممکن است داروهایی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) یا داروهای ضد اضطراب را برای کنترل علائم تجویز کند. این داروها می‌توانند در کاهش شدت و فراوانی حملات نقش مؤثری داشته باشند، به‌خصوص زمانی که به‌صورت منظم و تحت نظر پزشک مصرف شوند.
- آموزش تکنیک‌های تنفس و آرام‌سازی: یادگیری تکنیک‌های ساده‌ای مثل تنفس عمیق، آرام‌سازی عضلانی و مدیتیشن می‌تواند در زمان وقوع حمله پانیک بسیار مفید باشد. این تمرینات به تنظیم ضربان قلب و کاهش علائم جسمی اضطراب کمک می‌کنند.
- تغییر سبک زندگی: ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی نیز نقش مهمی در کنترل اختلال دارد. فعالیت بدنی منظم، خواب کافی، تغذیه سالم، کاهش مصرف کافئین و ترک سیگار می‌تواند به تعادل روانی و کاهش استرس کمک کند. حتی فعالیت‌هایی مانند یوگا، پیاده‌روی روزانه و دوری از محیط‌های استرس‌زا نیز مفید هستند.
در نهایت، مهم‌ترین قدم برای شروع مسیر درمان، پذیرفتن وجود مشکل و درخواست کمک از متخصص روانشناسی یا روانپزشکی است. بسیاری از افراد به دلیل ترس از برچسب خوردن یا انکار مشکل، درمان را به تعویق می‌اندازند؛ درحالی‌که دریافت کمک حرفه‌ای می‌تواند زندگی فرد را به‌طور چشمگیری بهبود بخشد. فراموش نکنید که ترس از حملات بعدی، بخشی از چرخه‌ی خود بیماری است. با درمان صحیح، این ترس قابل کنترل بوده و می‌توان زندگی عادی را بازپس گرفت.
در مجموع، اختلال وحشت زدگی یا همان اختلال پانیک یکی از رایج‌ترین اشکال اختلال هراس است که در صورت نادیده گرفتن، می‌تواند زندگی فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. اگرچه حملات پانیک خطر جانی ندارند، اما تکرار آن‌ها بدون درمان مناسب، منجر به انزوای اجتماعی، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی می‌شود. خوشبختانه این اختلال قابل درمان است و با کمک روش‌هایی مانند روان‌درمانی، دارودرمانی و تغییر سبک زندگی می‌توان آن را کنترل کرد. اگر شما یا اطرافیانتان دچار علائم مشابه هستید، درنگ نکنید و برای ارزیابی تخصصی به یک روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید. درمان زودهنگام می‌تواند مسیر زندگی شما را تغییر دهد و آرامش را به شما بازگرداند.
سوالات متداول
۱. اختلال وحشت زدگی چیست و چه تفاوتی با اضطراب دارد؟
اختلال وحشت زدگی یا پانیک، حملات ناگهانی و شدید ترس است که بدون هشدار رخ می‌دهد، در حالی که اضطراب معمولاً تدریجی و مداوم است.
۲. علائم رایج اختلال پانیک کدامند؟
علائمی مانند تپش قلب شدید، تنگی نفس، تعریق زیاد، لرزش، ترس از مرگ یا از دست دادن کنترل، شایع‌ترین علائم این اختلال هستند.
۳. علت اصلی اختلال وحشت زدگی چیست؟
عوامل مختلفی مانند استرس‌های شدید، سابقه خانوادگی، رویدادهای آسیب‌زا و تغییرات بزرگ زندگی می‌توانند باعث بروز این اختلال شوند.
