شخصیت انسان ترکیبی پیچیده از ویژگی‌های مختلف است که برای درک بهتر آن، روانشناسان مدل “۵ ویژگی بزرگ شخصیتی” را ارائه داده‌اند. این مدل، پنج ویژگی کلیدی را برای توصیف شخصیت افراد معرفی می‌کند که شامل برون‌گرایی، سازگاری، گشودگی به تجربه، وظیفه‌شناسی و روان‌رنجوری هستند. هر یک از این ویژگی‌ها می‌تواند در طیف‌های مختلفی از یک فرد به فرد دیگر تغییر کند. شناخت دقیق این ویژگی‌ها می‌تواند به شما کمک کند تا نه تنها شخصیت خود را بهتر درک کنید، بلکه بتوانید رفتار دیگران را نیز تحلیل و تفسیر کنید.
نظریه پنج ویژگی بزرگ شخصیتی
نظریه‌های صفات شخصیتی مدت‌ها در تلاش بوده‌اند تا به طور دقیق تعداد صفات موجود را مشخص کنند. نظریه‌های اولیه اعداد مختلفی را پیشنهاد داده‌اند. به عنوان مثال، لیست گوردون آلپورت حاوی ۴۰۰۰ ویژگی شخصیتی بود، ریموند کاتتل ۱۶ عامل شخصیتی داشت و هانس آیزنک نظریه سه عاملی را ارائه کرد. بسیاری از محققان احساس می‌کردند که نظریه کاتتل بیش از حد پیچیده و نظریه آیزنک از نظر دامنه محدود است.
در نتیجه، “پنج ویژگی بزرگ شخصیتی” ظهور کردند و برای توصیف صفات گسترده‌ای که به عنوان بلوک‌های ساختمانی شخصیت عمل می‌کنند، به کار گرفته شدند. تحقیقات متعددی از وجود پنج ویژگی اصلی شخصیت حمایت می‌کنند. شواهد این نظریه سال‌ها در روانشناسی رو به افزایش بوده است و با تحقیقات D.W. Fiske (1949) آغاز شده و بعداً توسط دیگران از جمله Norman (1967)، Smith (1967)، Goldberg (1981) و McCrae & Costa (1987) گسترش یافته است.
دوره تیپ شناسی شخصیتی، مدرسه کسب و کار آیا به شما کمک می‌کند تا درک صحیحی از افراد مختلف در جلسات مذاکره یا فروش داشته و همین طور بتوانیم تیم خود را به بهترین شکل ممکن مدیریت و رهبری کنید.
۵ ویژگی بزرگ شخصیتی در مدل ۵ عاملی
شخصیت انسان ویژگی پیچیده‌ای است، اما روان شناسان برای درک بهتر آن، مدلی با عنوان «پنج عامل بزرگ شخصیتی» پیشنهاد داده اند. این مدل پنج ویژگی بزرگ شخصیتی را در شخصیت افراد شناسایی می‌کند که هر کدام طیف وسیعی از لیست ویژگی‌های شخصیتی را در بر می‌گیرد. به عنوان مثال، برون‌گرایی طیف وسیعی از بسیار برون‌گرا تا بسیار درون‌گرا را شامل می‌شود و اکثر افراد در نقطه ای بین این دو حد قرار می‌گیرند. در این مدل، برچسب‌های به کار رفته برای هر عامل ممکن است بین محققان کمی متفاوت باشد، اما اساساً پنج ویژگی آن به شرح زیر است:
۱. گشودگی به تجربه
گشودگی به تجربه، بیش از سایر عوامل شخصیت، بر تخیل و بینش تأکید دارد. افراد با گشودگی بالا معمولاً علایق و کنجکاوی‌های متنوعی دارند، از یادگیری چیزهای جدید و تجربه‌های نو لذت می‌برند و مشتاق کشف دنیای اطراف و شناخت بیشتر دیگران هستند. همچنین تمایل بیشتری به ماجراجویی و خلاقیت دارند. در مقابل، افراد با گشودگی پایین معمولاً به سنت پایبندترند و ممکن است در درک مفاهیم انتزاعی دچار مشکل شوند.
ویژگی فرد با گشودگی بالا:
- بسیار خلاق
- پذیرای تجربه‌های جدید
- علاقه‌مند به چالش‌های نو
- تمایل به تفکر بر مفاهیم انتزاعی
ویژگی فرد با گشودگی پایین:
- عدم علاقه به تغییر
- اجتناب از تجربه‌های جدید
- مقاومت در برابر ایده‌های نو
- کمبود تخیل
- عدم علاقه به مفاهیم انتزاعی یا تئوری
۲. وظیفه شناسی
یکی دیگر از ۵ ویژگی بزرگ شخصیتی وظیفه شناسی می باشد. وظیفه شناسی به سطح بالای تفکر، کنترل بر انگیزه‌ها و رفتارهای هدفمند اشاره دارد. افراد وظیفه‌شناس معمولاً منظم و به جزئیات اهمیت می‌دهند، برای آینده برنامه‌ریزی می‌کنند، به تأثیر رفتار خود بر دیگران توجه دارند و نسبت به مهلت‌ها دقیق هستند. افرادی که در این ویژگی شخصیتی نمره پایین‌تری کسب می‌کنند، کم‌تر برنامه‌ریزی می‌کنند و سازماندهی در آنها ضعیف‌تر است. آنها ممکن است کارها را به تعویق بیندازند و گاهی اوقات حتی زمان‌های تحویل را به طور کامل از دست بدهند.
فرد با نمره بالا:
- برای آماده شدن وقت می‌گذارد.
- کارهای مهم را بلافاصله انجام می‌دهد.
- به جزئیات توجه می‌کند.
- از داشتن یک برنامه مشخص لذت می‌برد.
فرد با نمره پایین:
-
- از ساختار و برنامه‌ریزی بیزار است.
- بی‌نظم است و از وسایل خود مراقبت نمی‌کند.
- وسایل را پس نمی‌دهد یا آنها را سر جای خود نمی‌گذارد.
- کارهای مهم را به تعویق می‌اندازد.
- از انجام وظایف ضروری یا محول شده خودداری می‌کند.
۳. برون گرایی
برون‌گرایی (یا گشاده‌روی) یک ویژگی از ۵ ویژگی بزرگ شخصیتی است که با هیجان‌پذیری، اجتماعی بودن، پرحرفی، قاطعیت و ابراز شدید احساسات مشخص می‌شود. افراد دارای شخصیت برون گرا، برون‌رفتار هستند و تمایل دارند در موقعیت‌های اجتماعی انرژی کسب کنند. بودن در کنار دیگران به آنها کمک می‌کند احساس سرزندگی و هیجان داشته باشند. افرادی که نمره پایین‌تری در این ویژگی شخصیتی دارند یا درون‌گرا هستند، تمایل به گوشه‌گیری بیشتری دارند. آنها انرژی کمتری برای صرف کردن در محیط‌های اجتماعی و رویدادهای اجتماعی دارند و این موقعیت‌ها می‌توانند آنها را خسته کند. درون‌گراها اغلب برای “شارژ مجدد” به دوره‌ای از تنهایی و آرامش نیاز دارند.
فرد با نمره بالا:
- از مرکز توجه بودن لذت می‌برد.
- از شروع گفتگوها لذت می‌برد.
- از ملاقات با افراد جدید لذت می‌برد.
- حلقه اجتماعی گسترده‌ای از دوستان و آشنایان دارد.
- دوست‌یابی برای او آسان است.
- وقتی در کنار دیگران است، احساس انرژی می‌کند.
- قبل از فکر کردن حرف می‌زند.
فرد با نمره پایین:
- تنهایی را ترجیح می‌دهد.
- با معاشرت زیاد احساس خستگی می‌کند.
- شروع گفتگو را دشوار می‌یابد.
- از گپ زدن لذت نمی‌برد.
- قبل از صحبت با دقت فکر می‌کند.
- از مرکز توجه بودن بیزار است.
۴. موافق بودن
این ویژگی شخصیتی شامل ویژگی‌هایی مانند اعتماد، نوع‌دوستی، مهربانی، محبت و سایر رفتارهای اجتماعی است. افرادی که نمره بالایی در موافق بودن کسب می‌کنند، تمایل بیشتری به همکاری دارند، در حالی که افرادی که نمره پایین‌تری کسب می‌کنند، تمایل بیشتری به رقابت و گاهی اوقات حتی دستکاری و سوء استفاده دارند.
فرد با نمره بالا:
- به دیگران بسیار علاقه‌مند است.
- به دیگران اهمیت می‌دهد.
- با دیگران همدردی و دلسوزی می‌کند.
- از کمک کردن و مشارکت در خوشبختی دیگران لذت می‌برد.
- به کسانی که به کمک نیاز دارند کمک می‌کند.
فرد با نمره پایین:
- به دیگران توجه کمی می‌کند.
- به احساسات دیگران اهمیتی نمی‌دهد.
- به مشکلات دیگران علاقه‌ای ندارد.
- به دیگران توهین و تحقیر می‌کند.
- برای رسیدن به خواسته‌های خود دیگران را دستکاری می‌کند.
برای آشنایی با ابعاد شخصیت خود میتوانید در تست نئو شرکت کنید.
۵. عصبیت گرایی (Neuroticism)
یکی از صفات شخصیتی است که با غم، بدخلقی و عدم ثبات عاطفی شناخته می شود. افرادی که در این ویژگی نمره بالایی کسب می‌کنند، بیشتر دچار نوسانات خلقی، اضطراب، تحریک پذیری و غم می‌شوند. کسانی که نمره پایین‌تری در این صفت دارند، معمولا از ثبات عاطفی بیشتری برخوردار بوده و از نظر احساسی مقاوم‌تر هستند.
افراد با نمره بالا در عصبیت گرایی:
- به راحتی استرس می‌گیرند
- درباره مسائل زیادی نگران می‌شوند
- به آسانی ناراحت می‌شوند
- دچار تغییرات شدید خلقی می‌شوند
- احساس اضطراب دارند
- پس از رویدادهای استرس زا به سختی به حالت عادی برمی‌گردند
افراد با نمره پایین در عصبیت گرایی:
- از نظر عاطفی باثبات هستند
- به خوبی با استرس برخورد می‌کنند
- به ندرت احساس غم یا افسردگی می‌کنند
- زیاد نگران نمی‌شوند
- بسیار آرام هستند
در برند شخصی، سطح «موافق بودن» لحن و نحوهٔ تعاملت را می‌سازد و مدیریت «عصبیت‌گرایی» کیفیت واکنش‌هایت زیر فشار و اعتماد احساسی به برندت را تثبیت می‌کند. برای تبدیل این دو بُعد به چارچوب محتوا، روایت و پروتکل‌های ارتباطی عملی، دوره برندسازی شخصی دکتر یحیی علوی مسیر و تمرین‌های گام‌به‌گام می‌دهد.
رابطه ۵ ویژگی بزرگ شخصیتی با سایر صفات
موقعیت شما بر روی طیف هر یک از این پنج صفت اصلی می‌تواند به شناسایی احتمال داشتن سایر صفات شخصیتی فرعی، مثبت یا منفی، کمک کند.
صفات مثبت شخصیت:
- سازگار
- جاه طلب
- با ملاحظه
- همکاری کننده
- دوستانه
- باوقار
- متواضع
- با بصیرت
- بی طرف
- خوش بین
- محترم
- باثبات
- دقیق
- جامع
صفات منفی شخصیت:
- پرخاشگر
- متکبر
- سرد
- فریبکار
- خودخواه
- محتاط
- غیرقابل تحمل
- قضاوت کننده
- بدخلق
- غافل
- متکبر
- خودپرست
- غیر قابل اعتماد
- گوشه گیر
به عنوان مثال، اگر در گشودگی نمره بالایی کسب کنید، به احتمال زیاد خلاقیت را به عنوان یک صفت مثبت شخصیت خواهید داشت. در مقابل، اگر در فاکتور گشودگی از ۵ ویژگی بزرگ شخصیتی نمره پایینی داشته باشید، احتمالاً بیشتر ویژگی منفی بی خیالی را داشته باشید.
جهان شمولی صفات اصلی شخصیت
مک کرا و همکارانش دریافتند که صفات شخصیتی پنج بزرگ به طور قابل توجهی جهانی هستند. مطالعه ای که روی افراد از بیش از ۵۰ فرهنگ مختلف انجام شد، نشان داد که این پنج بعد را می‌توان برای توصیف شخصیت به طور دقیق به کار برد. این تحقیق نشان می‌دهد که می‌توان از این پنج ویژگی برای ایجاد لیست ویژگی های شخصیتی و توصیف یک شخصیت خوب استفاده کرد. به طور خاص، ویژگی‌های شخصیتی انسان در فرهنگ‌های مختلف به همان شیوه شناسایی می‌شوند.
بر اساس این تحقیق، بسیاری از روانشناسان اکنون بر این باورند که پنج بعد شخصیتی نه تنها جهانی هستند، بلکه ریشه بیولوژیکی نیز دارند. روانشناس دیوید باس توضیحی تکاملی برای این پنج صفت اصلی شخصیتی پیشنهاد کرده است و بیان می‌کند که آنها مهم‌ترین ویژگی‌هایی هستند که چشم انداز اجتماعی ما را شکل می‌دهند و ویژگی افراد با شخصیت را توصیف می‌کنند.
شخصیت: جهانی و درونی
تحقیقات مک‌کرا و همکارانش نشان می‌دهد که ۵ ویژگی بزرگ شخصیتی (“مدل پنج بزرگ”) تقریباً در تمام فرهنگ ها وجود دارند. مطالعه ای که افراد بیش از ۵۰ فرهنگ مختلف را بررسی کرده بود، نشان داد که می‌توان از این پنج بعد برای توصیف دقیق شخصیت استفاده کرد.
با استناد به این پژوهش، بسیاری از روان شناسان اکنون بر این باورند که پنج بعد شخصیتی نه تنها جهانی هستند، بلکه ریشه در زیست‌شناسی ما نیز دارند. دیوید باس، روانشناس، توضیحی تکاملی برای این پنج ویژگی اساسی شخصیت ارائه کرده است. او معتقد است که این ویژگی‌ها مهم‌ترین خصوصیاتی هستند که چشم‌انداز اجتماعی ما را شکل می‌دهند و به وضوح در لیست ویژگی‌های شخصیتی افراد با شخصیت قابل مشاهده است.
عوامل شکل دهنده ۵ ویژگی بزرگ شخصیت
تحقیقات نشان می‌دهد که هم عوامل زیستی و هم عوامل محیطی در شکل‌گیری شخصیت ما نقش دارند. مطالعات دوقلوها نشان می‌دهد که هر دو عامل “طبیعت” و “پرورش” در شکل‌گیری هر یک از پنج ویژگی شخصیتی نقش دارند. مطالعه ای روی ۱۲۳ جفت دوقلو همسان و ۱۲۷ جفت دوقلو غیرهمسان، به بررسی زیربنای ژنتیکی و محیطی پنج ویژگی پرداخته است. یافته‌های این پژوهش نشان داد که وراثت برای هر ویژگی شخصیتی به این ترتیب است: برون‌گرایی ۵۳٪، موافق بودن ۴۱٪، وظیفه‌شناسی ۴۴٪، روان رنجوری ۴۱٪ و گشودگی ۶۱٪.
مطالعات طولی نیز نشان می‌دهند که این پنج ویژگی تمایل به ثبات نسبی در طول بزرگسالی دارند. یک مطالعه چهار ساله روی بزرگسالان شاغل نشان داد که شخصیت در اثر رویدادهای ناگوار زندگی به‌طور قابل توجهی تغییر نمی‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند که بلوغ ممکن است بر پنج ویژگی شخصیتی تأثیر بگذارد. افراد با افزایش سن، تمایل به کاهش برون‌گرایی، روان‌رنجوری و گشودگی به تجربه نشان می‌دهند. از سوی دیگر، با افزایش سن، موافق بودن و وظیفه شناسی تمایل به افزایش دارند.
نکته مهم این است که با وجود تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی بر شخصیت، افراد می‌توانند با آموزش و تمرین، مهارت‌ها و ویژگی‌هایی را برای ساخت تصویر حرفه‌ای خود در جامعه تقویت کنند؛ به همین دلیل شرکت در ” دوره برند سازی شخصی ” می‌تواند به هر فرد کمک کند تا پرسونال برندینگ مؤثرتر و قدرتمندتری داشته باشد.
سخن پایانی
همواره به خاطر داشته باشید که رفتار شامل تعاملی بین شخصیت درونی فرد و متغیرهای موقعیتی است. موقعیتی که فرد در آن قرار می‌گیرد، نقشی در واکنش‌های احتمالی او دارد. با این حال، در بیشتر موارد، افراد پاسخ‌هایی می‌دهند که با ۵ ویژگی بزرگ شخصیتی درونی آنها سازگار است. این ابعاد نشان‌دهنده حوزه‌های گسترده‌ای از شخصیت هستند اما شخصیت همچنین پیچیده و متنوع است. بنابراین، یک فرد ممکن است رفتارهایی را در چندین مورد از این ویژگی‌های شخصیتی نشان دهد.
سوالات متداول
۱. پنج ویژگی بزرگ شخصیتی چیستند؟
مدل پنج ویژگی بزرگ شخصیتی (Big Five) شامل پنج بُعد اصلی از شخصیت انسان است: برون‌گرایی (Extraversion)، پذیرابودن نسبت به تجربه‌ها (Openness to Experience)، سازگاری (Agreeableness)، وظیفه‌شناسی (Conscientiousness) و روان‌رنجوری یا ثبات هیجانی (Neuroticism). این ابعاد، پایه‌ی بسیاری از رفتارها و ترجیحات فردی را تشکیل می‌دهند.
۲. منشا مدل پنج ویژگی بزرگ از کجاست؟
این مدل نتیجه‌ی سال‌ها پژوهش در روانشناسی شخصیت است و از تحلیل آماری صفات رفتاری و زبانی انسان‌ها استخراج شده است. نخستین بار روان‌شناسانی مانند کاستا و مک‌کری (Costa & McCrae) در دهه ۱۹۸۰ آن را به‌صورت علمی تدوین کردند و از آن زمان به‌عنوان یکی از دقیق‌ترین مدل‌های شخصیتی شناخته می‌شود.
۳. آیا ویژگی‌های پنج‌گانه ثابت هستند یا تغییر می‌کنند؟
ویژگی‌های پنج‌گانه در طول زندگی معمولاً پایدارند، اما می‌توانند در اثر تجربه‌های شخصی، شرایط محیطی، رشد ذهنی یا درمان روان‌شناختی تغییراتی پیدا کنند. به‌عنوان مثال، فردی ممکن است در جوانی بسیار برون‌گرا باشد ولی با گذر زمان متعادل‌تر شود.
۴. کدام ویژگی از بین پنج‌گانه مهم‌تر است؟
هیچ‌یک از این پنج ویژگی به‌تنهایی بهتر یا بدتر نیست؛ هر کدام در موقعیت‌های خاص می‌تواند نقطه قوت یا چالش باشد. برای مثال، وظیفه‌شناسی بالا به نظم و موفقیت شغلی کمک می‌کند اما ممکن است گاهی موجب کمال‌گرایی و استرس شود.
۵. آیا تست پنج ویژگی شخصیتی دقیق است؟
تست Big Five یکی از علمی‌ترین و معتبرترین ابزارهای سنجش شخصیت است که در پژوهش‌ها و روان‌سنجی‌ها کاربرد گسترده دارد. با این حال، دقت نتایج بستگی به صداقت پاسخ‌دهنده و تفسیر درست نتایج توسط روانشناس دارد.
۶. تفاوت مدل پنج‌گانه با MBTI چیست؟
تست MBTI افراد را در ۱۶ تیپ شخصیتی ثابت دسته‌بندی می‌کند، در حالی‌که مدل Big Five بر اساس پنج بُعد پیوسته شخصیت عمل می‌کند. بنابراین، Big Five دیدی دقیق‌تر، انعطاف‌پذیرتر و علمی‌تر از ساختار شخصیت ارائه می‌دهد.
۷. آیا مدل پنج ویژگی بزرگ در محیط کار کاربرد دارد؟
بله، این مدل در محیط‌های سازمانی برای استخدام، مدیریت منابع انسانی، کوچینگ و توسعه فردی استفاده می‌شود؛ زیرا درک درستی از سبک کاری، انگیزه‌ها و نحوه تعامل افراد در تیم‌ها به مدیران و مشاوران می‌دهد.
